Framandi sjávarlífverur við Ísland
Í dag hafa fundis 37 tegundir framandi sjávarlífvera í strandsjónum við Ísland og þrjár dultegundir (e. cryptogenic). Helstu upplýsingar má finna um hverja og eina tegund hér að ofan (smella á flipa).
Almennt um framandi tegundir sjávarlífvera
Á síðustu áratugum hefur flutningur sjávarlífvera langt út fyrir náttúruleg heimkynni aukist verulega á heimsvísu. Áætlað er að á hverjum degi séu allt að 10 þúsund tegundir á ferðinni milli hafsvæða með skipum. Við strendur Evrópu uppgötvast að meðaltali ein ný framandi tegund, aðra eða þriðju hverju viku. Skilgreining á framandi tegund hefur verið nokkuð á reiki. Í núverandi umfjöllun telst tegund framandi ef hún hefur verið flutt viljandi eða óviljandi til landsins af manna völdum. Aðalflutningsleiðir framandi sjávarlífvera eru taldar vera með skipum, annað hvort utan á skipsskrokkum eða í kjölfestuvatni, með lifandi eldisdýrum, þá sérstaklega skeldýrum sem flutt eru milli svæða og með sendingum milli heimsálfa á efnivið í skrautfiskaræktun milli heimsálfa.
Á undanförnum áratugum hefur fjöldi tegunda sjávarlífvera fundist í strandsjónum við Ísland sem ekki voru þekktar hér áður. Oft er erfitt að meta hvort um er að ræða nýja landnema eða hvort auknar rannsóknir valda því að fleiri tegundir finnist. Ef það eru nýir landnemar getur einnig verið erfitt að segja til um hvort þeir hafi borist hingað með náttúrulegum hætti, t.d. í kjölfar breyttra umhverfisaðstæðna af náttúrulegum orsökum sem gera þeim kleift að nema land á nýjum slóðum eða hvort þeir hafi borist hingað beint eða óbeint af mannavöldum. Í því tilviki getur verið gagnlegt að skoða útbreiðslusögu tegundanna t.d. hvort þær séu upprunar á fjarlægum hafsvæðum, séu með öðrum orðum framandi og hafi dreifst af mannavöldum.
Náttúrustofa Suðvesturlands sér um skráningu og kortlagningu á landnámi framandi sjávarlífvera við Ísland. Rannsóknir á útbreiðslu og líffræði nokkurra þeirra eru einnig stundaðar á nokkrum þeirra t.d. grjótkrabba, glærmöttli, stjörnumöttli, griphvelju, svartserk og sindraskel. Náttúrustofan heldur einnig úti vöktun á nýjum framandi tegundum í helstu höfnum landsins. Á Náttúrustofunni er miðstöð fræða framandi sjávarlífvera á landsvísu en þar starfa í dag einu menntuðu sérfræðingar á landinu á þessu sviði.
Á síðustu áratugum hefur flutningur sjávarlífvera langt út fyrir náttúruleg heimkynni aukist verulega á heimsvísu. Áætlað er að á hverjum degi séu allt að 10 þúsund tegundir á ferðinni milli hafsvæða með skipum. Við strendur Evrópu uppgötvast að meðaltali ein ný framandi tegund, aðra eða þriðju hverju viku. Skilgreining á framandi tegund hefur verið nokkuð á reiki. Í núverandi umfjöllun telst tegund framandi ef hún hefur verið flutt viljandi eða óviljandi til landsins af manna völdum. Aðalflutningsleiðir framandi sjávarlífvera eru taldar vera með skipum, annað hvort utan á skipsskrokkum eða í kjölfestuvatni, með lifandi eldisdýrum, þá sérstaklega skeldýrum sem flutt eru milli svæða og með sendingum milli heimsálfa á efnivið í skrautfiskaræktun milli heimsálfa.
Á undanförnum áratugum hefur fjöldi tegunda sjávarlífvera fundist í strandsjónum við Ísland sem ekki voru þekktar hér áður. Oft er erfitt að meta hvort um er að ræða nýja landnema eða hvort auknar rannsóknir valda því að fleiri tegundir finnist. Ef það eru nýir landnemar getur einnig verið erfitt að segja til um hvort þeir hafi borist hingað með náttúrulegum hætti, t.d. í kjölfar breyttra umhverfisaðstæðna af náttúrulegum orsökum sem gera þeim kleift að nema land á nýjum slóðum eða hvort þeir hafi borist hingað beint eða óbeint af mannavöldum. Í því tilviki getur verið gagnlegt að skoða útbreiðslusögu tegundanna t.d. hvort þær séu upprunar á fjarlægum hafsvæðum, séu með öðrum orðum framandi og hafi dreifst af mannavöldum.
Náttúrustofa Suðvesturlands sér um skráningu og kortlagningu á landnámi framandi sjávarlífvera við Ísland. Rannsóknir á útbreiðslu og líffræði nokkurra þeirra eru einnig stundaðar á nokkrum þeirra t.d. grjótkrabba, glærmöttli, stjörnumöttli, griphvelju, svartserk og sindraskel. Náttúrustofan heldur einnig úti vöktun á nýjum framandi tegundum í helstu höfnum landsins. Á Náttúrustofunni er miðstöð fræða framandi sjávarlífvera á landsvísu en þar starfa í dag einu menntuðu sérfræðingar á landinu á þessu sviði.
Náttúrustofa Suðvesturlands hefur vaktað og fylgist með útbreiðslu framandi sjávarlífvera í höfnum um land allt frá árinu 2018. Alls hefur úttekt verið framkvæmd í 30 höfnum við Ísland frá upphafi verkefnisins. Rauðir punktar sýna þær hafnir sem hafa verið í árlegri vöktun með föstum vöktunarbúnaði en grænir punktar sýna hafnir sem heimsóttar hafa verið og teknar út m.t.t. framandi tegunda með svokallaðri RAS aðferð. Árið 2023 var árlegri vöktun hætt í Eyjafirði og á austfjörðum, a.m.k. tímabundið. Kort: ©SG 2024.
Alþjóðlegt samstarf: Framandi sjávarlífverur eru alheimsvandi og skiptir alþjóðlegt samstarf því miklu í miðlun upplýsinga og nýrrar þekkingar. Sindri Gíslason forstöðumaður Náttúrustofu Suðvesturlands skipar fulltrúa Íslands í vinnuhópi Alþjóðahafrannsóknaráðsins um flutning framandi tegunda í sjó ICES WGITMO.
Náttúrustofa Suðvesturlands ● Garðvegi 1 ● 245 Suðurnesjabæ ● Sími: 423 7458 ● Netfang: [email protected]
